Марий калык ожнысекак мланде дене кылдалтше пашам ик тӱҥ сомыллан шотла, санденак шуко пайремжат ты пашам вораҥдарен колтымо дене кылдалтын. Ожнырак, шыжым, уржа-сорлам пытарымеке, шыже ага пайремым эртареныт. Тачысе кечылан тиде аралалт кодын огыл, но южо вере Угинде пайремым палемдат. Кугезына-влак эше шошо ага тӱҥалме деч ончычат Агавайремым эртареныт. Кызытсе саманыште гын, ты пайрем шотым утларакшым шошо ага пашам пытарымеке тӧрлат. Шернур мландыштат тӱрлӧ яллаште Агавайремым палемдат. Тений тудо 20-шо май гыч 12-шо июнь марте эртаралтеш, а Марисола кундемыште гын, Оно-Морко Агавайрем 22-шо июньышто лиеш. Кузерак вара ты пайрем йӱлам шуктыман?
Ял калык дене погынен, пайрем кечым палемдат да вара кумалме верым эрыктат, пум ямдылат, кӱлеш гын, шагым келыштарат. Тӱҥ кумалтыш киндым ышташ, пурам шолташ, сортам пӱтыраш посна ешым ойырат. Ялысе калык осыгечынже мончашке пура. Эрдене шыште сортам пӱтырат, мелнам кӱэштыт, тӱрлеман когыльым ямдылат, кӱктымӧ муным чевертат. Тиде чес дене пырля пеленышт тыгак мушмо ший надырым, у солык ден шовычым пӧлеклан налыт да палемдыме жаплан Агавайрем отыш мият, тулолмыш тулым пыштат.
Агавайремым эртарашлан шаге ӱмбаке але мландымбаке, ужар кож але писте укшым шарен, пура леҥежым, тичмаш киндым, мелна кышылым, тӱрлеман когыльым, чевер муным шындат. Карт кугыза сортам чӱкта, пурагоркаш пурам тема. Толшо калыкше, шке верышкышт шогалын, кондымо чесыштым ужар укш ваке, мландымбаке, шындат. Пелен кондымо сортам чӱктен, пурагоркаштым темат да сукалтен шинчыт. Карт кугыза полышкалышыж дене Агавайрем Юмылан пелешташ тӱҥалеш. Агавайрем Юмын Аважлан, Ош Кугу Юмылан, Мер Юмылан, Шочын Ава Юмылан, Мланде Ава Юмылан, Перке Ава Юмылан, Кугу Серлагышлан, Курык Кугызалан Агавайрем пайрем лӱмеш тичмаш кинде-чесым йӧратен шогаш йодеш. Ӱден кодымо пырчылан вожшым мелна гай кумдан шараш, озымжым шаге ваке шарыме кож лӱс гай нугыдемден шогаш, кыдалжым пура леҥежыш шогалтыме сорта гай пеҥгыдым ышташ, парчажым тӱрлеман когыльо гай лӧзам ышташ, пырчыжым чевер муно гай шолдырам шочыкташ йодын кумалыт. Шыма йӱр дене нӧртен шогаш, чевер кече дене ырыктен, умыр мардеж дене пуалтарен, кас волгенче дене кӱктен шогаш сӧрвалат. Пырчым поген налмешке, тӱрлӧ осал-зиян: тӱтан мардеж, озыркан шолем, осал тулойып, шукш-копшанге, коля пытарыме дечын — аралтышым йодыт. Кумалше калыклан кугу шулыкым, кум тӱрлӧ кӱрылтдымӧ перкем, серлагыш ден аралтышым йодыт. Тиде кумалме деч вара у кинде дене таушташ сӧрен кодат.
Пелештен пытарыме деч вара, наледымашым поген, тулышко пыштат. Пурам йӱыт, кондымо чесым авызлат. Чевер муным икте-весе дене алмаштен кочкыт, пурам ваш-ваш йӱктылыт. Ӱдымӧ пасу тӱреш шурно пырчыже муно гай шолдыра лийже манын, чевер муным урен кодат. Ото гыч суртышкышт миен, Агавайрем лӱмеш ыштыме кинде-чесым Сурт Юмыштлан пелештен кумалыт. Пошкудо-влак ваш-ваш унала лектын коштыт, пайрем лӱмеш шыма мурым мурат, тӱрлӧ таҥасымашым, модышым эртарат.
В. Мамаев
Шернур кундемыште Агавайрем кумалтыш Чемейыште, Чашкаялыште эртаралтын, Аҥанурышто кумалтыш 12-шо июньышто лиеш.